Auteur: Drej Oomen

Vrijwilliger Dirk Swaenen is een expert op het gebied van vleermuizen. Hij monitort Wortel-Kolonie en is tevens actief in de forten rond Antwerpen. Met een gezonde dosis nieuwsgierigheid, een fototoestel, een krachtige lamp, geluidsapparatuur en warmtecamera’s trekt hij regelmatig de natuur in om vleermuizenpopulaties in kaart te brengen.

Zijn inspanningen, samen met die van het Agentschap Natuur en Bos, hebben hun vruchten afgeworpen. Dirk slaagde erin om geluidsopnames van de kleine dwergvleermuis te maken die uiteindelijk werden erkend.
“Op 29 maart 2021 maakte ik in Wortel Kolonie een opname van het geluid van een kleine dwergvleermuis ( Pipistrellus pygmaeus ). Nu, meer dan 3 jaar later, is deze waarneming gehomologeerd. Hierdoor komt er een zoogdiersoort bij op het lijstje van het gebied.”
“De kleine dwergvleermuis (Pipistrellus pygmaeus) is een zeer zeldzame soort die sterk lijkt op de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus). Het geluid van de kleine dwergvleermuis ligt boven de 55 kHz, terwijl de gewone soort roept met frequenties tussen 45 en 52 kHz.”
“Deze soort werd pas in de jaren ’90 voor het eerst beschreven. DNA-analyse toonde aan dat deze hogere roep inderdaad afkomstig is van een aparte soort. Kleine dwergvleermuizen foerageren in vochtige gebieden met veel bomen en hun kolonies bevinden zich vaak in smalle ruimtes van gebouwen, zoals spouwmuren. De kleine dwergvleermuis werd in mei 1989 voor het eerst in Vlaanderen ontdekt, dankzij het gebruik van time-expansion-detectors.”
De ontdekking van deze zeldzame vleermuizensoort in Wortel-Kolonie is een positieve ontwikkeling, maar het houdt daar niet bij op. “Op 21 juli van dit jaar maakte ik een opname van het geluid van een bosvleermuis (Nyctalus leisleri), wat ook een nieuwe soort voor Wortel-Kolonie is.”
De bosvleermuis (Nyctalus leisleri) is een zeldzame soort die kleiner is dan de rosse vleermuis (Nyctalus noctula). Hun geluid ligt tussen de 25 en 30 kHz, terwijl de rosse vleermuis tussen de 18 en 25 kHz roept. Ze komen voor in loofbossen met vijvers en leven in holle bomen.

Primeur voor België
Het goede nieuws blijft binnenkomen. Dirk ontdekte ook een kolonie baardvleermuizen in een vleermuiskast. “Dit is de eerste kolonie van deze soort in een vleermuiskast in België! Sinds 2020 hebben we, dankzij een goede samenwerking met de lokale boswachter, in meerdere fasen maar liefst 84 vleermuiskasten opgehangen, verdeeld over 10 verschillende modellen. Nieuwe kasten worden meestal binnen twee maanden in gebruik genomen. Op dit moment wordt 60% van de kasten regelmatig door vleermuizen gebruikt. Hoe langer ze hangen, hoe vaker ze bezocht worden.”
In 2022 werden er ook enkele testkasten van het model 1FTH van Schwegler opgehangen, die bijzonder populair blijken te zijn bij gewone en ruige dwergvleermuizen. Tijdens een controle van de vleermuiskasten ontdekte Dirk een kolonie baardvleermuizen. “Er waren 28 zichtbare dieren. Onderzoek toonde aan dat dit de eerste kolonie in een vleermuiskast in België is!”
Er werden 22 uitvliegers geteld, en de ventilatieopeningen in het bovenste deel van de kast leken effectief, gezien de warme luchtstroom die zichtbaar was op de camera. De dieren vlogen verspreid over ongeveer 15 minuten uit, zonder gebruik van sonar. De kolonie bevond zich in een oud beukenbos zonder ondergroei, maar begin augustus was de kolonie verdwenen.
Bij een controle in september werden opnieuw baardvleermuizen aangetroffen. Twaalf en twee dieren zaten in Schwegler 3FS-kasten, die sinds eind mei van dit jaar in het gebied hangen. Tien dieren bevonden zich in een Schwegler 1FTH-kast.
Deze hoopgevende bevindingen zetten Wortel-Kolonie op de kaart als een belangrijk vleermuizengebied en tonen aan dat de geleverde inspanningen daadwerkelijk vruchten afwerpen. Tegelijkertijd is dit een signaal om bij beheersmaatregelen voorzichtig te werk te gaan.

Wordt ongetwijfeld vervolgd!

Op het einde van de negentiende eeuw werd dit bericht door een postbode aan de deur afgegeven. Het hele gezin verzamelde zich dan rond moeder de vrouw om met grote ogen te kijken en luisteren naar het nieuws dat vanuit de buitenwereld de beslotenheid van de huiskamer zou binnendringen. De tijden zijn veranderd. Dit bericht bereikt je digitaal en wellicht ben je nu de enige die voor het scherm zit om het heuglijke nieuws in ontvangst te nemen.

De werkgroep “landschappelijk erfgoed” van Natuurpunt Markvallei ontwikkelde een innovatieve digitale erfgoedwandeling in de natuurgebieden Den Rooy en Smisselbergen. Op zondag 8 september wordt deze unieke wandeling feestelijk geopend met een verkorte versie en een paar verrassingen. 

De werkgroep heeft als missie om de rijke geschiedenis van onze natuurgebieden toegankelijk te maken voor iedereen. Jelle Willebrords legt uit: “Bezoekers zijn zich vaak niet bewust van de diepgewortelde historie die verscholen ligt in deze landschappen. Natuur en erfgoed zijn nauw met elkaar verbonden, en dit willen we laten zien.”

Het vinden van een manier om erfgoedelementen te ontsluiten zonder het natuurlijke karakter te verstoren, was een uitdaging. Erik Vervoort benadrukt: “We willen geen overvloed aan borden plaatsen die de ervaring verstoren. Er staan immers al genoeg borden in onze natuurgebieden.” De oplossing werd gevonden in de vorm van een digitale wandeling. “We maken gebruik van izi.travel, een gebruiksvriendelijke app,” vertelt Mijke Aarnoudse. “Na installatie op je smartphone wijst de app je de weg. Bij erfgoedlocaties toont de app automatisch tekst en afbeeldingen. Bovendien heeft Evelien Brosens de teksten ingesproken, zodat je niet constant op je scherm hoeft te kijken.”

De erfgoedwandeling begint op de parkeerplaats van natuurgebied Den Rooy. Daar staat een bord met een QR-code die je direct naar de digitale wandeling leidt. De route richt zich vooral op de tijd waarin de families Voortman en Jacquemyns een belangrijke rol speelden in Meerle en Heerle. Dit jaar is het precies 150 jaar geleden dat Edouard Jacquemyns overleed.

Op zondag 8 september startte een verkorte versie van de wandeling. Natuurpunt Markvallei zorgde voor een hapje en een drankje, geheel in de stijl van de Voortman-Jacquemyns periode.

• De volgende activiteiten van Natuurpunt Markvallei
• Fotoverslagen van voorbije activiteiten