Dit artikel verscheen in nr 4 – 2021 van ons ledenblad Bieteutje.
Teveel regen zorgt voor problemen, ook in de natuur, dat werd de voorbije weken overduidelijk.
Er is echter een onzichtbare, maar niet minder schadelijke neerslag die al jarenlang continu neerdaalt op onze natuur: STIKSTOF.
De impact op onze omgeving en op de natuur wordt zwaar onderschat en verdient onze aandacht omdat onze regio ook op het vlak van stikstofdepostie de spijtige koploper is in Vlaanderen. Mede hierdoor zien we ons genoodzaakt om veelvuldig aan de noodrem te trekken, in dit geval betekent dit bezwaren indienen. Een door de gemeentebesturen van Hoogstraten en Wuustwezel bestelde studie toont immers aan dat een afbouw van de veestapel noodzakelijk is en er dus in geen geval nog extra stiksotfuitstoot mag bijkomen in onze regio.
links: bos met stikstofvervuiling / rechts: bos zonder stikstofvervuiling (Kris Decleer)
Drie bronnen
De schadelijke stikstofregen ontstaat als gevolg van menselijke activiteiten. In volgorde van belangrijkheid zijn de bronnen van stikstofvervuiling:
- landbouw en dan vooral de intensieve veeteelt met een aandeel van 50%, vooral in de vorm van ammoniak (NH³)
- verkeer met 32%, in de vorm van stikstofoxiden (NOx)
- industrie, huishoudens en andere samen met 18%. (NOx)
Bron VMM: infografiek stikstofuitstoot
Twee trends
Het stikstofprobleem is niet nieuw. Al vele jaren wordt de hoeveelheid stikstofvervuiling in de lucht gemeten en worden maatregelen genomen. Deze brengen langzaam verbetering, maar de vervuiling blijft vele malen hoger dan de schadedrempel. Toch is er een opmerkelijk verschil:
- De vervuiling door verkeer neemt gestaag af. Zuiniger motoren, elektrificatie van de voertuigen en de doorbraak van de elektrische fiets liggen hieraan ten grondslag. Bij de industrie en huishoudens zorgen de opkomst van groene energiebronnen en renovatie van gebouwen voor een daling.
- De vervuiling door intensieve veeteelt daalt al meer dan 10 jaar niet meer. De laatste daling was het gevolg van strengere regelgeving voor het uitrijden van mest over het land. De technologische verbeteringen waarop sindsdien werd ingezet om de uitstoot van veestallen te verminderen misten compleet hun doel.
Import-export
Vervuiling stopt niet aan de grens en stikstofverbindingen verplaatsen zich via de lucht. Er komt dus stikstof uit het buitenland aanwaaien die neerslaat op onze Vlaamse natuur. Zowat de helft van wat bij ons neerslaat komt uit het buitenland. Niet dat we zelf vrijuit gaan, veel van de door onze regio uitgestote stikstof waait naar onze buurlanden en dat is niet weinig. Er waait wel 3,5 keer zoveel stikstof naar onze buurlanden dan omgekeerd. Die stikstof veroorzaakt daar ook problemen in de natuur.
Drie effecten
Te veel stikstof in het milieu leidt tot vermesting en verzuring van het milieu.
- Vermesting is de ophoping van te veel voedingsstoffen in de vorm van ammoniak in het milieu door menselijke activiteiten
- Verzuring is het gevolg van de omzetting van ammoniak naar salpeterzuur.
Beide fenomenen zijn schadelijk voor plant, dier en mens. - Effect op planten: Stikstof is noodzakelijk voor de groei van planten. Het is echter van nature schaars. De meeste planten zijn dan ook geconditioneerd om met weinig stikstof tevreden te zijn. Als er dan plots veel stikstof is leggen ze al snel het loodje tegen de enkele snelgroeiers die graag veel stikstof hebben. Door bodemverzuring worden sommige giftige mineralen vrijgemaakt in de bodem. Planten nemen deze dan op met negatieve gevolgen voor hun gezondheid
- Effect op dieren: Dieren die planten eten zoals rupsen van vlinders, sprinkhanen enz. krijgen als gevolg van de gewijzigde samenstelling van de planten die ze eten een onevenwichtige voeding waardoor ze sterven of verzwakken. Bovendien zorgt de overvloedige groei van de stikstofminnende planten voor teveel beschaduwing waardoor eieren niet uitkomen of de groei vertraagt.
- Effect op mensen: Mensen kunnen gezondheidsklachten krijgen door verzurende componenten in te ademen of als gevolg van fijn stof. Gebruik van verontreinigd grondwater kan ook voor problemen zorgen. Verzuring veroorzaakt bovendien corrosie van materialen en een versnelde verwering van gebouwen.
Eén oplossing met drie soorten maatregelen
De uitstoot moet omlaag tot beneden de schadedrempel voor natuur. Zo simpel kan het zijn. Hoe je dat doet is echter niet zo eenvouding. In Nederland heeft het stikstofbeleid al tot een stilstand in de economie geleid omdat de rechter oordeelde dat de regering haar huiswerk slecht had gemaakt.
Ook in Vlaanderen werd dit voorjaar het beleid onderuitgehaald, waardoor snel/snel in mei een voorlopige vergunningsregeling werd uitgewerkt en de belofte op een doelmatig maatregelenpakket tegen het eind van dit jaar werd gemaakt. Dit maatregelenpakket bestaat uit:
- Generieke maatregelen
Dit zijn maatregelen die een daling van de stikstofemissies over het hele grondgebied tot gevolg hebben. Een mooi voorbeeld is de elektrificering van de bedrijfswagens zoals voorzien in het luchtbeleidsplan. Ook de omschakeling naar duurzame energie vanuit een klimaatplan zal dot een daling van de stikstofuitstoot leiden. - Gebiedsgerichte maatregelen
Aangezien ammoniak (vooral uit landbouw) sneller neerslaat dan stikstofoxiden (van verbranding) zal afbouw van veestapel en/of bemesting in de nabijheid van kwetsbare natuur een noodzakelijk onderdeel van het maatregelenpakket zijn. - Specifieke maatregelen
Met de twee voorgaande categorieën van maatregelen wordt de stikstofkraan dichtgedraaid. Herstelmaatregelen zijn de dweil waarmee de reeds veroorzaakte schade wordt opgekuist om zo het doel sneller te bereiken.
Nobele principes
De definitieve aanpak van het stikstofprobleem, ook wel programmatische aanpak stikstof (PAS) genoemd zal maar slagen als een aantal principes worden gehanteerd:
- De maatregelen pakken het probleem aan de bron aan.
- De vervuiler betaalt.
- Ook andere uitdagingen zoals klimaat, waterbeleid en biodiversiteitsbeleid worden aangepakt.
- De maatregelen zijn kosteneffectief en handhaving is mogelijk.
- De maatregelen zijn sociaal verantwoord.
De eindmeet voor 0% stikstofvervuiling op onze kwetsbare natuur is 2050, met een belangrijke tussensprint in 2030 als reeds 50% van onze kwetsbare natuur stikstofvrij moet zijn. Een behoorlijke uitdaging aangezien vandaag 80% van de natuurgebieden kreunt onder teveel stikstof.
Bron: Natuurpunt